kuzeyege

Site İndeksi

e-mail‘inden

AŞKIN BEŞİĞİ ANADOLU

14 Şubat "Sevgililer Günü"nün kökeninde Hristiyanlıktan binlerce yıl önceki Dyonisos şöleni yatmaktadır..
14 Şubat "Sevgililer Günü" sonunda eski bir sevda şarkısı gibi yaşamımıza karışıverdi. Ancak sevgililer Günü'nün anlamı üzerine çok değişik yorumlar var. Örneğin bu günün 2500 yıllık bir hıristiyan geleneği diyenler var. Böyle düşünenler herhalde hıristiyanlığın İsa'dan once de varolduğunu zannediyorlar.
Hemen belirteyim ki Şubat ayının tam ortasına rastlayan bu kutlamanın hıristiyan gelenekleri ile hiç bir ilgisi yok. Hatta hıristiyan düşüncesi, Anadolu kökenli, bahar sevinci ve yoğun cinsellikle örülü bu bayramın geleneksel kutlanışını ortadan kaldırmak için büyük bir çaba harcıyor. Kilise yüzyıllarca süren bir uğraş sonunda bu şarap ve aşk sarhoşu coşkulu günü masum bir çerçeveye sokmak için başına tarihsel varlığı çok kuşkulu bir azizi St. Valentine'I nöbetçi olarak dikiyor. Öyleyse nedir 14 Şubat? Nereden çıkmıştır? Sevgililer günü neden başka bir ayda değil de Şubat ayında kutlanmaktadır.
İlk durağımız Roma. Çünkü İsa'nın Hıristiyanlığı yaymasından en az 500-600 yıl önce Roma 'da, tam da 14-15 Şubat günlerinde kutlanan müthiş bir bayram var. Adı: "Februato Juno" (Yeni Şubat). Çobanların Tanrısı olarak bilinen "Faunus Lupercus'a (Kurt Bayramı) adanmış bir şölen bu. Kutlama tarzı da oldukça ilginç.
Roma'nın evlenme çağındaki genç kızları şarap ve şarkılar eşliğinde bir mağaranın önünde toplanıyorlar. Genç kızların adları kağıtlara yazılıp, bir çanak içine konuyor. Sonra delikanlılar, en yiğidi başta olmak üzere bu çanaktan kura çekiyorlar. Her delikanlı kurada adı çıkan kızla birlikte oluyor. Şölen giderek bir tür toplu sekse dönüşüyor. Tarihçiler bunu bir pagan festivali olarak niteliyor.
Peki bu şölen Roma'ya nerden geliyor? İzler bizi kaçınılmaz olarak Doğu'ya götürüyor. Çünkü çok eski çağlarda Şubat'ta bayram kutlayan, üstelik bu bayramı şarap, şarkı, dans ve toplu seksle süsleyen bir tek tanrı var. Adı: Dyonisos. Yurdu: Anadolu toprakları, Ege kıyıları.
Şarabın, cinsel coşkunun, dünya zevklerinin, ıslak şeylerin, verimliliğin ve üremenin, bolluk ve bereketin, yaşamın ve ölümün (yani her iki dünyanın) Tanrısı Dyonisos, Şubat ayını çağlar önce bir bahar ve seks şölenine dönüştürmüş. Baharın ilk yağmurları, kardan sonraki verimli nem, çiçeklerin açması, toprağın ve cinselliğin uyanışı bu şölenlerin simgesi olmuş. Dyonisos şenlikleri, Anadolu'nun en eski Tanrıçası Kibele'ye de bağlanarak, falluslarla kutlanan, kadınların kendini kırlara dağlara vurdukları, vahşi hayvanları elleriyle parçaladıkları ilkel bir coşkuyla bütünleşmiş. Dyonisos inancına bağlananlar, yaşamın büyüsünü ve gizini bu eski coşkuda bulmuşlar. Davul ve kaval eşliğinde topluca dans etmişler. Şarap kadehleri elden ele gezmiş. Dyonisos rahibeleri büyülü pınarlarından süt ve bal akıtmış. Atinalılar ve Helen Kültürü de bu çılgın Anadolu Tanrısı Dyonisos'u Kabul etmekte oldukça zorlanmış. Euripides'in ünlü yapıtı "Bacchalar"da sahneye çıkan Dyonisos açıkça Asya'dan geldiğini vurgular ve Helenleri dünya zevklerinin coşkusuna katılmaya çağırır.
İşte Roma'da her 14 Şubat'ta kutlanan ve Sevgililer Günü'ne kaynaklık eden şölen de Dyonisos Şenliği'nin Roma'ya taşınmış bir uyarlamasından başka bir şey değildir. Roma Senatosu İÖ 3. yüzyılda bu şenlikleri yasaklar ama gençler anlaşılan bu yasağa pek uymazlar. Romalı gençler, Hristiyanlığın kabulünden sonar en az 200 yıl daha 14-15 Şubat'taki bu şarap ve seks şölenini büyük bir şevkle sürdürürler. Sonuçta Roma Kilisesi 496 yılında Hristiyan erdemlerine aykırı olan bu barbar şöleni ortadan kaldırmak için işe el atar. Takvimin her günü için bir Aziz tayin edilirken, arşivler karıştırılıp Roma'da İS 273 yılında kafası kesilen Valantine adlı bir papaz-hekimin adı bulunur. Bir söylenceye göre "evlenmesi yasak Romalı lejyonerleri evlendirdiği" başka bir söylenceye göre "hristiyanlığı koruduğu" için 14 Şubat'ta kafası kesildiği öne sürülen bu papaz Aziz ilan edilirken, Romalı gençlerin, çanaktan sevgili adı seçip, gönlünce alem yapması da yasaklanır. Çanağa aziz adları konmaya başlar ve gençlerin bu adları çekerek, ilgili azizlere dua etmeleri istenir.
Yine de kilise onca çabaya rağmen 14 Şubat festivalinin Dyonisos ile birlikte binlerce yıl ötesinden gelen cinsel coşkuya dönüştürmeyi pek başaramamış. Toplu seks ayinleri kaldırılmış, ancak aşka dönük mesajlar, bu kez Aziz Valentine'in koruyuculuğunda ve daha mahçup biçimlerde sürmüş. Dyonisos'un Anadolu'daki izlerini ise, Azra Erhat'ın da vurguladığı gibi, şarabın başlı başına bir kültüre dönüştüğü Alevi-Bektaşi geleneğinde ve büyük bir gizemle süslü danslı-şarkılı ünlü cem ayinlerinde, bu yaşam coşkusuyla esrik tanrının gülümsemesini bulabilirler.
Türkiye Sevgililer günü ile son dört beş yıldır tanıştı. Sevgililer günü Türkiye'nin insanlarına eski bir sevda şarkısı kadar sıcak geldi. Zaten, topraktan, üzümden, yaşam ve doğa coşkusundan, bahar müjdesiyle sevişme özleminden kaynaklanan, o çok insanca sımsıcak duyguların karmaşasıdır 14 Şubat'I binlerce yıldır ayakta tutan. Yani çağların ötesinden elinde şarap kasesi, başında sarmaşık çelenkler ve kavak yelleri ile bizleri selamlayan Dyonisos'tur.
Böyle bir günde Hristiyan-Batı dünyasının mahçup geleneklerini'ne boş verin, 14 Şubat'I dans ve müziği ihmal etmeden Anadolu Tanrı'sı Dyonisos'a selam göndererek kutlayalım.
Sevginiz Şölen olsun.

Renan Mengü.



19 ŞUBAT 2001 SAYI: 394

Nezih Öztüre’nin

e-mail‘inden